محاسبه خط فقر در شهر و روستا

 یافته‌های یک پژوهش نشان می‌دهد که «خط فقر سرانه شهری» در سال گذشته به‌ازای هر فرد 446 هزار تومان در هر ماه بوده است، همچنین این پژوهش خط فقر سرانه روستایی را معادل 269 هزار تومان گزارش کرده است.

  پژوهش انجام شده، فقر را وضعیتی معرفی کرده که در آن شرایط فرد سالم نبوده است و به میزانی که برای زندگی فرد لازم است، نتواند در جامعه حضور داشته باشد. بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد که خط فقر طی پنج سال گذشته بیش از 5/ 2 برابر رشد کرده است.

بررسی‌های موسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی نشان می‌دهد
شناسایی خط فقر در ایران
بررسی‌های یک پژوهش حاکی از آن است که «خط فقر سرانه(به ازای هر فرد) شهری» در سال 92 معادل 446 هزار تومان در ماه بوده است. همچنین این گزارش «خط فقر سرانه روستایی» را در سال 92 معادل 269 هزار تومان در ماه برآورد کرده است. این پژوهش علاوه بر مشخص کردن میزان خط فقر، بیان کرده که طی سال‌های 88 تا 92 خط فقر سرانه شهری بیش از 5/ 2 برابر شده است.

این در حالی است که در این بازه زمانی هدفمندی یارانه‌ها اجرا شده‌است. علاوه بر این، پژوهش حاضر به بررسی «شاخص نرخ فقر سرانه» در بازه زمانی مشابه پرداخته است. این شاخص که تعداد افراد فقیر را به کل جامعه می‌سنجد، در سال 92 در مناطق شهری معادل 15 درصد و در مناطق روستایی معادل 13 درصد بوده است. سومین نتیجه مهم این پژوهش نیز درخصوص نسبت کالری مصرفی به کالری استاندارد در دهک‌های شهری و روستایی بوده است. بر این اساس میزان کالری متوسط مصرفی در دهک‌های اول شهری و روستایی (دهک‌های کم درآمد) نسبت به خط استاندارد، در سطح کمتری بوده و احتمال دارد این دهک‌ها دچار سوءتغذیه باشند. این پژوهش توسط علی مزیکی و میثم مظاهری در گروه رفاه خانوار موسسه عالی آموزش و پژوهش، مدیریت و برنامه‌ریزی انجام گرفته است.

جغرافیای فقر
این گزارش ابتدا الزامات پرداخت به «مساله فقر» را بررسی می‌کند، سپس به تعریف فقر پرداخته و فقر مطلق را به روش هزینه نیازهای اساسی و شاخص‌های فقر محاسبه می‌کند. در بخش لزوم پرداخت به مساله فقر، به این موضوع اشاره شده که «فقر» و «محرومیت اجتماعی» دو مفهوم مرتبط با هم هستند و افراد فقیر به‌طور سیستماتیک از فرصت‌ها و منابع جامعه که برای افراد قابل دسترسی است، محروم می‌شوند.

 

به بیان دیگر، وجود فقر باعث می‌شود بخشی از جامعه از انجام فعالیت‌های عادی خود حذف شوند و به این ترتیب توانایی (Capability) وارد شدن در چرخه رقابت را نخواهند داشت. در بخش بعدی این پژوهش دلایل لزوم پرداخت مساله فقر به صورت منطقه‌ای بررسی شده است. بر این اساس «عدم نمایش تفاوت‌های مهم بین منطقه‌ای در شاخص‌های کلان»، «وجود اختلاف قابل توجه بین مناطق مختلف کشور بزرگی مانند ایران» و «کمک به دولت برای پیدا کردن نقاط هدف برای اجرای برنامه‌های حمایتی و فقرزدایی» برخی از دلایل ترسیم فقر به صورت منطقه‌ای است.

 

این پژوهش با استناد به آمار بانک مرکزی بیان می‌کند که طی سال‌های 88 تا 92 مصرف سالانه خانوارها از اقلام خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها کاسته شده است و باید دید که این کاهش مصرف در چه دهک‌هایی از جامعه به وقوع پیوسته است. چرا که چنین کاهشی در دهک‌های بالا که احتمالا بیش از استاندارد مصرف می‌کنند می‌تواند مفید هم باشد اما در دهک‌های پایین ممکن است منجر به سوءتغذیه ناشی از کمبود مصرف شود. این مسائل لزوم پرداخت به مساله فقر را بیش از پیش بیان می‌کند. 

 

به گفته پژوهشگران، تغییرات سهم هزینه مواد غذایی معیار مناسبی برای مطالعات رفاهی محسوب می‌شود. چراکه به‌طور کلی مواد غذایی جزو کالاهای اساسی است که خانوار به راحتی مصرف آن را کاهش نمی‌دهد. «سهم هزینه مواد غذایی از کل هزینه‌ها» با «سطح رفاه» رابطه عکس دارد، به این معنی که با افزایش سهم هزینه‌های غذایی از کل هزینه‌ها از مقدار رفاه کاسته خواهد شد. بررسی‌های این پژوهش حاکی است که در تمام دهک‌ها سهم هزینه‌های مواد غذایی از کل هزینه در سال‌های 88 تا 91 روند صعودی را پشت‌سر گذاشته است، همچنین شیب روند افزایشی در دهک‌های کم درآمدتر بیشتر بوده است.

براساس بررسی‌های این پژوهش سهم هزینه‌های مواد غذایی از کل هزینه‌ها در سال‌های 70 تا 78 کمی افزایش یافته که نشان‌دهنده افت سطح رفاه است. اما در سال‌های 78 تا 88 این سهم کاهش یافته که حاکی از رشد نسبی رفاه طی این سال‌ها است. در سال‌های 88 تا 92 نیز سهم هزینه‌های خوراکی نسبت به کل هزینه‌ها در حال افزایش بوده است که شیب افزایش هزینه‌های خوراکی در دهک‌های کم‌درآمد بیشتر از سایر دهک‌ها بوده است. در نتیجه طی 5 سال اخیر رفاه خانوارها روند نزولی داشته است.

  خط فقر مطلق در سال 92
پژوهش حاضر پس از ارائه تصویر کلی از تغییرات رفاهی، به بررسی «فقر مطلق» پرداخته است. براساس تعریف، «فقر مطلق تنها نداشتن نیازهای اولیه زندگی در حدی که فرد از گرسنگی و سرما بمیرد نیست. بلکه وضعیتی است که حداقل در آن شرایط فرد سالم نبوده و به میزانی که برای زندگی فرد لازم است، نتواند در جامعه حضور داشته باشد. »

 

در این پژوهش سه شاخص «خط فقر غذایی کشور به تفکیک شهری و روستایی از 88 تا 92»، «خط فقر مطلق در کشور و استان‌ها به تفکیک شهری و روستایی از 88 تا 92» و «شاخص‌های فقر از 88 تا 91در کل کشور و در استان‌ها به تفکیک شهری و روستایی» مورد بررسی قرار گرفته است. در روش محاسبه خط فقر مطلق براساس روش‌های هزینه نیاز‌های اساسی هزینه مصرف حداقل کالری لازم برای انجام فعالیت‌های روزمره و ادامه حیات (خط فقر غذایی) محاسبه شده است و با ضرب کردن خط فقر غذایی در معکوس ضریب انگل (نسبت هزینه مواد خوراکی به کل هزینه‌ها) خط فقر مطلق به روش CBN محاسبه شده است. براساس آمارهای مورد بررسی خط فقر مطلق کل کشور برای هر فرد شهری در سال 92 معادل 446 هزار تومان و برای هر فرد روستایی 269 هزار تومان در ماه محاسبه شده است، به بیان دیگر برای متوسط کل کشور حداقل درآمد مورد نیاز هر فرد برای حضور در جامعه شهری در سال 92 معادل 466 هزار تومان و در روستا معادل 269 هزار تومان بوده است.

https://mrbilit.com/mag/